Enschede’s Vrije Toneel krijgt professionele leiding. De beroepsacteur en toneelpedagoog Arend Hauer – vader van Rutger Hauer – komt over de IJssel.
Op 2 juni 1951 speelt EVT Je kunt het toch niet meenemen, een Amerikaans blijspel uit de jaren 30 van Moss Hart en George Kaufman. Het is niet alleen succesvol verfilmd, midden jaren ‘50 wordt het ook opgevoerd op de net opgerichte Nederlandse televisie. De Sycamores zijn een blij en onbezorgd gezin waar iedereen zijn gang lijkt te gaan. Het stuk is “een brillant voorbeeld van een specifiek Amerikaanse humor, die op het eerste gezicht bijna kluchtig aandoet, maar die een ondergrond heeft van de ernst van een groot kinderhart. Het is een stuk, waarbij men zo graag op het toneel zou zitten, aan die tafel om mee te eten.”(1)“EVT is op haar best” met de opvoering van dit blijspel.(2) Het spel is voortreffelijk, de zaal stampvol en de aanwezigen hebben zich zonder uitzondering kostelijk geamuseerd. EVT heeft zich weten te verzekeren van de medewerking van Arend Hauer. Hij tekent voor de regie en speelt zelf ook mee als een onstuimige Rus die in alles ‘verraad’ ziet, maar toch een graag geziene gast is bij de Sycamores.
Arend Hauer is beroepsacteur en leraar aan de Academie voor Dramatische Kunsten te Amsterdam. Als adviseur van de NATU reist hij stad en land af om voordrachten te geven en amateurtoneelgroepen te ondersteunen met regie. Hij is de vader van acteur Rutger Hauer, bekend Floris, Turks Fruit en Blade Runner. Zijn ouders zijn volgens de autobiografie van Rutger Hauer kunstzinnige, intellectuele mensen die veel lezen en naar muziek luisteren. Ze hebben vanwege de oorlog moeite hun carrière op te bouwen. Beiden werken ze aan de toneelschool in Amsterdam en moedigen Rutger aan daar ook naartoe te gaan. Zijn vader is lang en atletisch met blauwe ogen die vrouwen gek maken. Rutger kan moeilijk contact met hem krijgen, maar in hun ontroerende laatste gesprek bekent zijn vader: “Ik had geen idee hoe ik dat moest aanpakken.”(3)
Arend Hauer is opgeleid bij Eduard Verkade, één van de grote toneelvernieuwers van voor de oorlog. Verkade – die eerst werkt bij Stork en daarna directeur is van de Hengelose Trijpweverij – vindt dat er geen sociale conflicten moeten worden getoond, zoals Heijermans. Verkade is geïnteresseerd in algemeen menselijke thema’s als de strijd tussen geest en stof, goed en kwaad, licht en duisternis. Hij staat het ‘spelen van de achtergrond’ voor: acteurs moeten zich verdiepen in de psyche van het personage en diens gevoelens uitdrukken. Zo kan het publiek met de personages meeleven. Verkade werkt met dilettanten en richt na de oorlog samen met Arend Hauer de Amsterdamse toneelacademie op.
Arend heeft een belangrijke bijdrage geleverd aan het Handboek voor het Amateurtoneel door het beschrijven van speloefeningen. Hierin is ook het psychologisch realisme van Verkade terug te vinden. Het hoofdstuk gaat om een aantal elementaire handelingen zoals opkomen, luisteren, het ontstaan van emotie en de gerichtheid van onze gedachten. Hij geeft daarvoor oefeningen die illustreren op hoeveel verschillende manieren acteurs kunnen opkomen, luisteren etcetera. Met name is het van belang dat de speler weet wat hij op het podium doet. Acteurs mogen daarbij in eerste instantie uit hun eigen ervaring putten. Pas daarna kan het spel naar het stuk verplaatst worden: “Wanneer we zover zijn dat we helemaal kunnen denken in de wereld van het stuk, dan spelen wij.”(4)
Met dergelijke oefeningen zal ook EVT getraind zijn. Hoewel het idee van de NATU is dat een adviseur bij enkele repetities aanwezig is, speelt EVT zo’n vijftien stukken onder de beproefde leiding van Arend Hauer, grotendeels blijspelen en thrillers. In 1956 speelt hij zijn laatste hoofdrol bij het Enschede’s Vrije Toneel. “En daarmee heeft Arend Hauer stilzwijgend afscheid genomen van het E.V.T., dat hij gaat verlaten in verband met zijn benoeming tot landelijk adviseur van de N.A.T.U. Na afloop van het stuk hebben de leden van E.V.T. in intieme kring de heer Hauer bedankt voor hetgeen hij voor de vereniging heeft gedaan.” (5)
Volgende keer: Midden jaren ’50 gaat Enschede’s Vrije Toneel spelen in de mooie nieuwe Twentsche Schouwburg: “het bal na” wordt echter afgeschaft.
Referenties
(1) Moss Hart, & George Kaufman. (z.d.) Je kunt het toch niet meenemen. Toneeluitgeverij Vink, flaptekst
(2) Tubantia, 2 juni 1951
(3) Hauer, R. (2007). Autobiografie. Amsterdam: Forum.
(4) Loggem, M. van. (1955). Handboek van het amateurtoneel (Deel 1). Amsterdam: Bezige Bij, p. 36.(5) Tubantia, 30-1-1956