Enschede’s Vrije Toneel stelt zich de vraag: voor wie spelen we? Het trekt uit de toneelzaal en boort een nieuw publiek aan, jong en oud.
Op 20 december 1969 voert EVT De pot met de gouden dubbeltjes op in de Lonneker melkinrichting. Dit toneelspel met liedjes – waarin onder andere een postegaai en een papaduif voorkomen – is geschreven door Hans Nuberg, een van de acteurs van het Enschede’s Vrije Toneel. Het is geïnspireerd op een kinderstuk van de toneelhervormer Erik Vos, waarmee EVT eerder al veel succes had. De Tubantia is enthousiast over dit vervolg: “Het stuk is geestig, spannend en vol actie. Het zit uitstekend in elkaar en is in heldere taal geschreven. Men zou niet zeggen dat het zijn eerste stuk is.” (1)
Tijdens een spraakmakende bijeenkomst van Aktie Tomaat in de Amsterdamse Schouwburg legt regisseur Han Bentz van den Berg van de Nieuwe Comedie uit dat er drie punten zijn die tot een opvoeringsbeleid leiden: ‘waarom spelen we, hoe spelen we en wat spelen we’. Uit het publiek meldt zich een stem: “Ik ben Mulisch. Ik heb één zinnetje maar te zeggen tot u, en ik geloof dat daarin de hele reden waarom we hier zijn, en waarom er allemaal moeilijkheden zijn, terug te brengen is. Ik geloof dat er een vraag ontbreekt en (…) dat is ‘voor wie spelen we’?”(2)
Ook EVT stelt zich die vraag. Het heeft al vaker voor kinderen gespeeld, ter ondersteuning van speeltuinen en tijdens zomervakantieactiviteiten in Enschede. Maar EVT heeft met de opvoering van Het Dansende Ezeltje en later met De Pot met de Gouden Dubbeltjes veel succes in het bereiken van dit nieuwe publiek. “Het lijkt wel een grote verjaardagspartij. (…) In de televisietijd blijken de kinderen nog net zo op toneel te reageren als hun ouders: luidkeels meelevend en ongevraagd raadgevingen schreeuwend. EVT doet beslist niet onder voor wat er in kinderuitzendingen op TV wordt vertoond.”(3)
Opvallend is dat er niet alleen in het theater gespeeld wordt. Een werkgroep die het leefklimaat in Enschede-Noord wil bevorderen engageert EVT om Het Dansende Ezeltje op te voeren in Het Trefpunt aan de Fazantstraat. Ook de Volksuniversiteit werkt hierin samen en er is ondersteuning door bedrijven in de wijk. Later wordt er zo op veel verschillende plaatsen gespeeld. “Het ezeltje heeft vele malen in Enschede gedanst, maar ook in Hengelo, Eibergen, Haaksbergen en zelfs in het Scheveningse Kurhaus, op een middag voor de kinderen van het Shell-personeel. Duizenden kinderen hebben genoten van het kostelijke stuk van Erik Vos.”(3)
Later vertaalt Hans Nuberg nog een toneelspel: Alles of Niets, een stuk dat over huwelijksperikelen handelt.EVT voert dit op in wijkgebouwen in Twekkelerveld en de Wesselerbrink. Ook wordt de markt verkend voor optredens in scholen, ziekenhuizen, bejaardencentra en personeelsverenigingen. In een flyer van EVT begin jaren 80 wordt een overzicht gegeven van de stukken die ze spelen en hoe lang die duren. Er wordt ook opgetreden buiten Enschede, zoals in Zutphen, Kampen, Zwolle, Hengelo. EVT doet dit mede uit een behoefte om vaker te spelen dan alleen een première en één of twee andere optredens. Maar het is als vereniging niet makkelijk, want je moet alles zelf doen: publiciteit, contacten leggen, vervoer regelen.
Hans Nuberg is begin jaren ’70 ook betrokken bij het opzetten van het Twents Centrum voor Amateurtoneel: een afdeling van het Nederlands Centrum voor Amateurtoneel, de opvolger van de Nederlandse AmateurToneel Unie waar EVT al sinds jaar en dag lid van is. Naast de optredens in de wijken, doet EVT begin jaren ’70 regelmatig mee aan festivals, die onder andere door het Twents Centrum voor Amateurtoneelworden georganiseerd. Meestal gaat dat goed, maar het optreden bij het Euregio-festival in 1974 wordt kritisch besproken. Er wordt een “zeurderig” stukje gespeeld, Kruispunt van Michael Clayton Hutton. “Een verhaal over een driehoeksverhouding, beleefd door oninteressante mensen met oninteressante praatjes in een oninteressante handeling. (…) Wat wil je in een tijd waarin wife-swapping alias partnerruil zich bij wijze van spreken dagelijks voor je ogen afspeelt en de amateurtonelisten komen aanzetten met een vulgair driehoekje anno 1930, behandeld met het moralisme van die dagen.” (4)
Volgende keer: De stad Enschede verandert en het Vrije Toneel verandert mee. Er komen veel nieuwe spelers, maar het blijkt niet makkelijk om de kwaliteit te handhaven.
Referenties
(1) Tubantia, 22 december 1969
(2) Smit, H. (2019). Aktie Tomaat, de 1 november discussie. Theaterkrant.
https://www.theaterkrant.nl/podcast/zomerspecial-aktie-tomaat-de-1-november-discussie-deel-1/
(3) Tubantia, 11 april 1968
(4) Tubantia, 21 mei 1974